หนังสือเก่า lungkitti.com

บทความ

พระราชนิพนธ์เรื่อง\"ไกลบ้าน\"

13-09-2560 15:24:59น.

           พระราชนิพนธ์ เรื่องไกลบ้านเป็นพระราชนิพนธ์ลายพระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้งเสด็จประพาสทวีปยุโรปครั้งหลังเมื่อปีมะแม รัตนโกสินทร์ศก 126 (พุทธศักราช 2450) พระราชทานแด่ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้านิภานภดล หรือ สมเด็จหญิงน้อย ผู้ซึ่งสนองพระเดชพระคุณสมเด็จพระบรมชนกนาถในตำแหน่งราชเลขาธิการ ฝายใน เป็นจำนวน 43 ฉบับ รวมระยะเวลาที่เสด็จประพาสทั้งสิ้น 225 คืน เริ่มตั้งแต่เสด็จฯ ลงเรือพระที่นั่งมหาจักรีออกจากรุงเทพฯ ผ่านสถานที่ต่าง ๆ ของแต่ละประเทศตามเส้นทางที่กำหนดไว้ในการเสด็จประพาส ณ ทวีปยุโรป โดยทรงเรือและรถไฟตามลำดับ อาทิเช่น ประเทศสิงคโปร์, อิตาลี, สวิตเซอร์แลนด์, เยอรมันนี, ฝรั่งเศส, อังกฤษ, เบลเยี่ยม, เดนมาร์ก, และนอร์เวย์ เป็นต้น บทพระราชนิพนธ์ไกลบ้าน เป็นเรื่องราวที่ได้ทรงพระราชนิพนธ์ เกี่ยวกับพระราชภารกิจแต่ละวัน และเหตุการณ์หรือสิ่งซึ่งพระองค์ได้ทอดพระเนตรในการเสด็จพระประพาสยุโรปครั้งหลัง ด้วยลักษณะการบันทึกจดหมายเหตุหรือรายงานประจำวันทำให้ผู้อ่านได้ทราบถึงสภาพความเป็นอยู่ พระพลานามัย ตลอดจนทุกข์สุขส่วนพระองค์ นอกจากเกร็ดความรู้เรื่องราวต่าง ๆ ที่ทรงพรรณาไว้พร้อมทั้งเสนอแนวทางพระราชดำริและพระราชวินิจฉัยส่วนพระองค์ต่อเหตุการณ์ต่าง ๆ หรือส่วนที่เกี่ยวข้องซึ่งพระองค์ทรงประสบหรือได้ทอดพระเนตรในระหว่างการเสด็จประพาสครั้งนั้น  

               หากกล่าวโดยรวมแล้วพระราชหัตถเลขาที่ทรงพระราชนิพนธ์นี้ ทรงเล่าเรื่องส่วนพระองค์แทรกกับความรู้สึกนึกคิดตลอดจนแสดงอารมณ์ต่อเรื่องต่าง ๆ ที่พระราชนิพนธ์ ซึ่งอาจเป็นเพราะการพระราชนิพนธ์พระราชหัตถเลขาเป็นวิธีการสื่อสารที่ค่อนข้างใหม่ในสมัยนั้น และการได้รับอิทธิพลจากประเทศตะวันตกเกือบทั้งหมดเพราะก่อนหน้ารัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ไม่ปรากฏหลักฐานพระราชหัตถเลขาเช่นนี้เลย 

 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงบันทึกข้อมูลพระรายละเอียดเกี่ยวกับความเป็นมาของหนังสือเรื่องไกลบ้านไว้ใน “อธิบายตำนานหนังสือเรื่องไกลบ้าน” เมื่อวันที่ 10 มีนาคม  พุทธศักราช 2466 โดยพิมพ์ไว้ในส่วนต้นของหนังสือไกลบ้านที่จัดพิมพ์เมื่อพุทธศักราช 2466 ว่าแม้เรื่องไกลบ้านจะเป็นลายพระราชหัตถเลขาส่วนพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่พระราชทานสมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้านิภานภดล แต่พระองค์ก็ได้พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้บุคคลทั่วไปอ่านได้บ้างตามความเหมาะสม ซึ่งเพียงลายพระราชหัตถเลขาไม่กี่ฉบับต่างก็แสดงความเห็นว่าเป็นเรื่องที่ดีมีคุณค่าเหมาะสมที่จะเผยแพร่เพื่อประโยชน์แก่มหาชนสืบไป ดังนั้น จึงได้นำความกราบบังคมทูลเพื่อขอพระบรมราชานุญาตจัดพิมพ์เป็นหนังสือเผยแพร่ ซึ่งพระองค์ทรงมีพระราชดำริชอบ และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดพิมพ์ได้โดยให้ติดความที่ไม่สมควรเผยแพร่ออกบ้าง และจะทรงตรวจคัดต้นฉบับให้สมบูรณ์เพื่อการจัดพิมพ์ต่อไปเมื่อพระองค์เสด็จพระราชดำเนินกลับจากประพาสยุโรปแล้วพร้อมทั้งโปรดเรียกชื่อลายพระราชหัตถเลขานี้ว่า “ไกลบ้าน”  พระราชนิพนธ์ไกลบ้าน ได้จัดพิมพ์ขึ้นหลายคราวด้วยกัน

ดังนี้ 

ฉบับ พิมพ์ครั้งแรก (ไม่ทราบจำนวนที่พิมพ์)

          ในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2450 หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จนิวัติกลับพระนคร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพเป็นผู้อำนวยการจัดพิมพ์เรื่อง "ไกลบ้าน" เพื่อจำหน่าย ในงานไหว้พระประจำปี วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ที่ 17 ธันวาคม พ.ศ. 2450 ให้ทันการ แต่ด้วยระยะเวลาไม่เพียงพอ จึงทำให้ต้องพิมพ์เป็นตอน ๆ กำหนดให้พระราชหัตถเลขาฉบับที่ 1 เป็นตอนที่หนึ่ง ซึ่งพิมพ์จำหน่ายได้เพียงบางตอนเท่านั้น และได้พิมพ์สืบต่อไปตามลำดับจนครบจำนวนทั้งสิ้น 1,850 หน้ากระดาษ รวมพิมพ์เป็นสมุดใหญ่ 4 เล่ม

ฉบับ พิมพ์ครั้งที่สอง (ไม่ทราบจำนวนที่พิมพ์)

          พุทธศักราช 2466 สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้านิภานภดล ผู้ได้รับพระราชทานกรรมสิทธิ์เรื่องไกลบ้าน มีพระประสงค์จัดพิมพ์หนังสือเรื่องไกลบ้านแจกเป็นมิตรพลี

เพื่อถวายสนองพระเดชพระคุณพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ พระชนนี ในงานฉลองพระชันษาครบ 60 ปี กุน จึงทรงมีรับสั่งให้หอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนครจัดพิมพ์ถวาย และทรงมอบให้สมเด็จพรเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพดำเนินการจัดพิมพ์อีกครั้งด้วยเหตุที่เคยทรงรับทราบกระแสพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวอย่างดี

           การจัดพิมพ์เมื่อปีพุทธศักราช 2466 เป็นการจัดพิมพ์ครั้งที่สอง รวมพิมพ์เป็น 2 เล่ม โดยขยายหน้ากระดาษเป็นขนาดสิบหกหน้ายกพิเศษ ได้แก้ไขเพิ่มเติมให้สมบูรณ์ขึ้นกว่าครั้งแรกเป็นต้นว่า มีสารบัญทั้งเรื่องและรูปเพิ่มเติม มีคำอธิบายหมายเลขประกอบนามบุคคล และเรื่องราวพระราชนิพนธ์บางแห่งให้ชัดเจน มีรูปภาพประกอบเรื่องจำนวน 85  รูป ที่เกี่ยวเนื่องด้วยการเสด็จประพาสยุโรปครั้งหลังของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งพระองค์ทรงถ่ายเองเป็นส่วนใหญ่ โดยเฉพาะมีลายปกซึ่งสมเด็จเจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ได้ทรงเขียนประทานประกอบเล่ม นอกจากนี้ยังได้ผนวกพิมพ์เรื่อง “จดหมายเหตุประกอบเรื่องไกลบ้าน” พระนิพนธ์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพไว้อีก 1 เล่ม รวมเป็นชุด ๆ ละ 3 เล่ม

 ฉบับ พิมพ์ครั้งที่สาม (ไม่ทราบจำนวนที่พิมพ์ และไม่มีรูปภาพประกอบ) 

          เมื่อปี พ.ศ. 2479 ไม่ทราบจำนวนพิมพ์ พิมพ์โดยพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุ์ยุคล พร้อมด้วยพระอนุชา ซึ่งทรงเป็นเจ้าภาพในงานพระราชทานเพลิงพระศพ  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้านิภานภดลวิมลประภาวดี กรมขุนอู่ทองเขตขัตติยนารี เดือนมกราคม 2479 ด้วยทรงดำริว่า พระราชนิพนธ์ไกลบ้านนี้ เป็นลายพระราชหัตถเลขาที่สมเด็จพระบรมชนกนาถพระราชทานมาเฉพาะสมเด็จเจ้าฟ้านิภานภดลฯ ในเวลาที่ทรงรับราชการฉลองพระเดชพระคุณในตำแหน่งพระราชเลขาธิการินี อีกทั้งได้พระราชทานหนังสือนี้ให้เป็นกรรมสิทธิ์แก่พระองค์สืบต่อมา

 ฉบับพิมพ์ครั้งแรกของบริษัทโอเดียนสโตร์ (มีรูปภาพพร้อมด้วยจดหมายเหตุประกอบ) และ (ไม่ทราบจำนวนที่พิมพ์)

          เมื่อปีพ.ศ. 2496 พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธ์ยุคล ประทานลิขสิทธิ์ ให้บริษัทโอเดียนสโตร์ หุ้นส่วน จำกัด จัดพิมพ์จำหน่าย ส่งผลกำไรสมทบทุน "ประกวดเรียงความเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระปิยะมหาราช ของพระวิมาดาเธอ" 

 ฉบับ พิมพ์ครั้งที่สี่ (จำนวนที่พิมพ์ 1,500 ชุด)

          เมื่อปี พ.ศ. 2536 พิมพ์รวม 2 เล่ม มีสารบัญเรื่องรูป และภาพประกอบ ทั้งยังรักษารูปแบบและอักขรวิธีตามต้นฉบับของการพิมพ์ครั้งที่สองไว้อย่างครบถ้วน   พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ นางทองพับ พานิชพัฒน์

 ฉบับ พิมพ์ครั้งที่ห้า (จำนวนที่พิมพ์ 3,000 ชุด)

         เมื่อปี พ.ศ. 2537 พิมพ์ครั้งที่ 5 พิมพ์รวม 2 เล่ม จำนวน 3,000 เล่ม โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้สำนักราชเลขาธิการจัดพิมพ์พระราชทานในงานพระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอกสันติภาพ หมู่มิ่ง

           นอกจากนั้นในปี พ.ศ. 2540 โครงการยุโรปศึกษาจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้แปลพระราชนิพนธ์ไกลบ้าน ตอนเสด็จประพาศ เยอรมนี อังกฤษ ฝรั่งเศส ซึ่งเป็นพระราชหัตถเลขาฉบับที่ 19-34 เป็น 3 ภาษาคือ ภาษาเยอรมัน ภาษาอังกฤษ และภาษาฝรั่งเศส โดยจัดพิมพ์ในเล่มเดียวกันพร้อมทั้งสำนวนภาษาไทย

         อีกทั้งยัง ไม่นับรวมที่สำนักพิมพ์เอกชนได้ขออนุญาตกรมศิลปากรในการจัดพิมพ์ อาทิเช่น องค์การค้าของครุสภาสำนักพิมพ์แพร่พิทยา , บริษัทอักษรเจริญทัศน์เป็นต้น

           เหตุการณ์จากบทพระราชนิพนธ์ไกลบ้าน แม้ระยะเวลาจะล่วงเลยมาเป็นเวลาร่วม ๑๐๐ ปี แล้วก็ตามพระราชนิพนธ์เรื่อง “ไกลบ้าน” ก็ยังเป็นที่นิยมในกลุ่มนักอ่านและนักสะสมอยู่มาก และทำให้เห็นพระอัจฉริยภาพในทุกแขนงของพระองค์ ตลอดจนพระราชจริยาวัตรอันงดงาม ในพระราชกรณียกิจด้านการต่างประเทศของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้ข้าแผ่นดินอย่างเราประจักษแจ้งในพระเกียรติคุณไปนานแสนนาน

--------------------------------